Inteligencja jest jednym z najtrudniejszych w zdefiniowaniu elementów osobowości człowieka. Czasem można się spotkać się z określeniami, takimi jak: inteligencja emocjonalna czy społeczna. Istnieje również specjalny podtyp, który określa się jako płynną inteligencję. Czym ona dokładnie jest oraz w jaki sposób można ją zmierzyć?
Czym jest płynna inteligencja?
Inteligencja płynna to zdolność człowieka do myślenia abstrakcyjnego i rozwiązywania problemów niezależnie od posiadanej wiedzy. Przejawia się między innymi poprzez szybkie rozumowanie, łatwość zdobywania nowych informacji oraz formułowania tez. Kluczowym czynnikiem jest to, że osoba o wysokiej płynnej inteligencji potrafi identyfikować problemy oraz wymyślać ich rozwiązania nawet w sytuacji, gdy do tej pory nie posiadała wiedzy na ten temat lub zgromadzone przez lata informacje i doświadczenia przeczą postawionym założeniom.
Teoria płynnej inteligencji została opracowana przez R. Cattella w 1963 r. Stanowi element matrycy inteligencji ogólnej, która obejmuje również obszar inteligencji skrystalizowanej. Autor zakładał, że ludzi można podzielić na tych, którzy są zdolni do wymyślania rozwiązań bez wcześniejszej wiedzy o problemie, a także tych, którzy rozwiązują problemy, bazując na zdobytej wiedzy, doświadczeniach oraz zestawie umiejętności nabytych przez całe życie. Inaczej mówiąc, rozumowanie opiera się albo na kreatywności i pozyskiwaniu brakujących informacji albo zgromadzonych zasobach. Wraz z postępującym procesem starzenia inteligencja spada. Dotyczy to jednak wyłącznie inteligencji płynnej, która zazwyczaj słabnie z uwagi na mniejszą plastyczność mózgu. Z tego też powodu największą pomysłowością i swobodą w tworzeniu nietuzinkowych rozwiązań cechują się dzieci. Młody mózg nie jest skrępowany żadnymi schematami. Dzieci uzupełniają brak wiedzy praktyką, rozwiązują problemy tzw. metodą prób i błędów. Z biegiem lat nasz mózg staje się mniej plastyczny, a zdolność do uczenia się spada. Jednocześnie jednak wzrasta inteligencja skrystalizowana, gdyż zwiększa się zasób wiedzy i doświadczeń.
Osoby o wysokim poziomie inteligencji płynnej zazwyczaj będą dobrze radzić sobie we wszelkiego typu łamigłówkach, które wymagają nieszablonowego podejścia oraz wychodzenia poza sztywne ramy logiki. Zatem wydawać by się mogło, że inteligencja płynna nie jest zbyt przydatna w codziennym życiu, jednak nic bardziej mylnego. Jest to wartościowa cecha, która pomaga szybko dostosować się do zmian i podejmować skuteczne działania w nieprzewidzianych sytuacjach. Z tego też względu płynna inteligencja jest pomocna w pracy zawodowej. We współczesnym świecie coraz bardziej istotne staje się nietuzinkowe myślenie. Dynamicznie rozwijające się firmy oraz pędząca do przodu technologia wymagają od pracownika elastyczności, myślenia abstrakcyjnego oraz kreatywnego rozwiązywania bardzo złożonych problemów.
Jak zmierzyć płynną inteligencje?
Inteligencję płynną można mierzyć na różne sposoby. Do najpowszechniejszych należą testy zdolności poznawczych autorstwa Woodcocka-Johnsona oraz macierze progresywne Ravena. W przypadku dzieci wykorzystuje się z kolei skalę inteligencji Wesschlera. Niezależnie od wykorzystywanego narzędzia cel badań pozostaje taki sam, czyli ocena tego, jak bardzo dana osoba wykazuje się zdolnościami poznawczymi. Zakres testów nieznacznie się jednak różni. W teście Woodcocka-Johnsona najważniejsze jest dokonanie analizy myślenia krytycznego i rozumowania sekwencyjnego. W tym celu wykorzystuje się łamigłówki, które ułożone są od najłatwiejszych do najtrudniejszych. Podczas badań dąży się do ustalenia wzorców myślowych i zakresu inteligencji płynnej w nich wykorzystanych.
Progresywne macierze Ravena stosują niewerbalne testy wielokrotnego wyboru. Badania polegają na przedstawieniu rysunków, które respondenci muszą uzupełnić. W tym celu muszą wykazać się zdolnością do dostrzegania ważnych cech danego schematu, bazując jedynie na rozmieszczeniu obiektów w przestrzeni. Testy dla dzieci, które określa się skalą inteligencji Wesschlera skupiają się na bodźcach wizualnych. To badania niewerbalne, które określają rozumowanie macierzowe i koncepcyjną ocenę obrazu.
Kreatywność, myślenie abstrakcyjne, zdolność do rozwiązywania problemów można ocenić za sprawą testów psychometrycznych. Platforma Staffly pozwala zbadać cechy osobowości użytkowników, po czym wykorzystać uzyskane wyniki w procesie rekrutacji. Dzięki takiemu rozwiązaniu można zatrudniać pracownika idealnie dopasowanego do stanowiska i zmniejszyć poziom rotacji w firmie.
Płynna inteligencja a inteligencja skrystalizowana
Drugim obszarem badanym przez R. Cattella jest inteligencja skrystalizowana, która opiera się na zdobytej wiedzy i doświadczeniu. W przeciwieństwie do inteligencji płynnej, która ulega spłyceniu wraz z wiekiem, jej skrystalizowany odpowiednik rozwija się z biegiem lat. Przyjmuje się, że inteligencja płynna zaczyna zanikać po 20 r.ż., natomiast inteligencja skrystalizowana osiąga szczytową formę w okolicach 60 r.ż. Człowiek w naturalny sposób przechodzi z jednego obszaru w drugi, gdyż im jest starszy, tym posiada więcej doświadczeń, z których może czerpać wiedzę. Oba obszary są ze sobą ściśle powiązane.
Człowiek na co dzień funkcjonuje w wielu rolach, w których musi umiejętnie korzystać ze wszystkich narzędzi oferowanych przez mózg. Najlepszym tego przykładem jest praca, gdyż od pracowników coraz częściej wymaga się zdolności do sprawnego funkcjonowania w zmieniającym się środowisku biznesowym. Przykładowo inteligencja płynna stanowi jedną z najważniejszych zalet w zarządzaniu strategicznym. Stając przed nowym problemem, wykorzystujemy doświadczenia z przeszłości jako punkt odniesienia, a następnie zaczynamy poszukiwać i gromadzić potrzebne nam informacje. Mierząc się z nieznanym, jesteśmy zmuszeni tworzyć nowe plany i scenariusze postępowania. Dowodów na to nie trzeba szukać daleko, gdyż najlepiej pokazała nam to pandemia, która zmusiła większość firm do wprowadzenia zmian, a tym samym – pracowników do ich natychmiastowego wdrożenia.
Osobom o wysokiej inteligencji płynnej było łatwiej stworzyć alternatywne rozwiązania podczas pandemii, bazując jedynie na wyrywkowej wiedzy i nie mając żadnego doświadczenia w radzeniu sobie w podobnych sytuacjach. Dla pracodawców tym bardziej oczywiste stało się, że istotnym elementem stabilności i sukcesu firmy jest kadra cechująca się zdolnością do myślenia abstrakcyjnego, szybkiego rozumowania i kreatywnego rozwiązywania problemów. Potocznie o osobach posiadających takie cechy mówi się, że są zaradne życiowo. I jest w tym wiele prawdy, gdyż umiejętność radzenia sobie w nagłych i nowych sytuacjach stanowi filar podtrzymujący najlepsze przedsiębiorstwa na całym świecie.
